السلام علی عیسی روح الله - «ایهاالناس بدانید گدای حسنم»

«ایهاالناس بدانید گدای حسنم»

زیور حکمت، بی رغبتی به دنیاست . [امام علی علیه السلام]

السلام علی عیسی روح الله

عیسی علی نبیّنا و آله و علیه السلام از پیامبران عظیم الشأن و آخرین حلقه از سلسله پیامبران اولوالعزم بنی اسرائیل است. خدا در قرآن به زندگی ایشان و مادر بی همتایش اهمیّت بسیار داده است. از او در قرآن 36 بار (25 مرتبه نام عیسی و یازده بار نام مسیح) یاد شده است از نگاه قرآن عیسی دارای فضیلتهای متعدد و مهمی است که شرح آنها فرصت بیشتری را می طلبد و در این مختصر نمی گنجد.

به طور فهرست وار، فضیلتهای عیسی عبارت است از:

او بنده و عبد الله،(1) نبی،(2) رسول،(3) روح(4) و حکم خدا(5) است خدا در قرآن وی را بنده ای می داند که از مقربان(6) درگاه الهی است و در دنیا و آخرت آبرومند(7) و نیز از صالحان،(8) برگزیده، یعنی: مصطفی(9) و مجتبی(10) آیتی برای مردمان است که همواره خدا او را با روح القدس تأیید می کند خداوند به او انجیل را داده(11) و کتاب و حکمت را به او آموخته است(12) و الگو و ضرب المثل بنی اسرائیل قرار داده شده است.(13) عیسی در قرآن لقب بسیار در خور تأملی با عنوان «مسیح» دارد(14) او از شاهدان اعمال در روز قیامت است.(15) به همان سان که او امام(16) و زکی(17) است و خداوند به او توفیق داده به مادرش نیکی کند.(18)

عیسی روح الله

در قرآن،(19) روایات(20) و زیارت ها(21) عیسی، روح الله خواندهشده و این لقب افتخارآمیز را خداوند به او داده است ؛ خداوند درقرآن می فرماید: «یا أهل الکتاب، لا تغلوا فی دینکم و لا تقرلوا علی الله الّا الحق انّما المسیح عیسی بن مریم رسول الله و کلمته القاها الی مریم و روح منه فامنوا بالله و رسله...».

«ای أهل کتاب در دین خود غلوّ مکنید و بر خدا جز حق نگویید. همانا مسیح عیسی پسر مریم، پیامبر خدا و کلمه او است که آن را به سوی مریم انداخت و روحی است از او پس به خدا و فرستادگان او ایمان بیاورید...»

از بررسی مجموع آیات و روایات و زیارت ها استفاده می شود که لقب «روح الله» از ویژگی ها و صفات ممتاز و برجسته عیسی است که اهمیت بسیار دارد و در میان دیگر ویژگی ها و القاب ایشان که هر یک به نوبه خود از اهمیت خاص برخوردار است امتیازش بالا و چشم گیرتر است.

مفهوم روح الله

روح در لغت عربی به معنای ظهور و جریان امری است که لطیف باشد(22) و در عرف به معنای روان در برابر جسم است(23) و در قرآن مجید در مجموع بیست و یک بار آمده است(24) و در معانی مختلفی از قبیل روان انسان و فرشته و امثال آن(25) به کار رفته است و یکی از موارد کاربرد آن در باره انسان به طور عام و عیسی به طور خاص است. خدای متعال می فرماید: «ثمّ سوّاه و نفخ فیه من روحه»(26) و می فرماید «فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحی»(27) و درباره مریم؛ به عبارت دیگر در باره عیسی می فرماید: «و التی احصنت فرجها فنفخنا فیها من روحنا»(28): «و آن زن (مریم) را یاد کن که دامان عفت خویش نگاه داشت پس از روح خویش در او دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان نشانه ای ساختیم.» و در جای دیگر می فرماید «و ضرب الله مثلاً للذین آمنوا... مریم بنت عمران التی احصنت فرجها فنفخنا فیه من روحنا و صدّقت بکلمات ربّه و کتبه و کانت من القانتین»(29)

«و خدا بر آنان که ایمان آورده اند... مریم دختر عمران را مثل آورده است که دامن عفت خویش نگاه داشت پس ما از روح خویش در او دمیدیم و او کلمات پروردگار خویش و کتاب هایش را باور داشت و از فرمان برداران بود».

این دو آیه به خلقت عیسی در رحم مریم اشاره دارد، به گفته علامه طباطبایی مقصود آن است که خداوند روحی را که در انسان ها قرار داده و در مرحله خاصی پس از انعقاد نطفه و شکل گیری جنین در رحم مادر در انسان پدید می آید به شکل غیر عادی در عیسی دمید، بدین سان که مریم باکره بود و دامان عفت او پاک و با هیچ مردی تماس و نزدیکی نداشت، و بر خلاف روش معمول خداوند روح و حیات عیسی را در رحم او دمید و عیسی به این طریق شکل گرفت.(30)

به عبارت دیگر از مجموع آیاتی که درباره روح انسان و قیامت و برزخ آمده استفاده می شود انسان یک جنبه روحی و معنوی دارد که خداوند در او قرار داده و پس از مرگ نیز باقی خواهد ماند خداوند در آیاتی از قبیل «و نفخت فیه من روحی» به این مطلب اشاره دارد، این روح در همه آدمیان هست اما در قرآن در خصوص آدم و عیسی به آن اشاره خاص شده است همان طور که در دو آیه گذشته از دمیدن روح الهی در مریم سخن گفته است و در سوره نساء با صراحت بیشتری می فرماید و عیسی روح خدا است.(31) و این همان است که بشر نمی تواند به حقیقت آن پی ببرد(32) «قل الروح من أمر ربّی و ما اوتیتم من العلم به الّا قلیلاً».(33)

مفهوم روح الله در روایات

در روایات رسیده از معصومان مقصود از «روح الله» بودن عیسی تبیین شده است؛ در روایتی معتبر که کلینی از امام صادق علیه السلام نقل کرده است در این باره چنین می خوانیم: احول می گوید: از امام صادق علیه السلام در باره روحی که در آدم خداوند دمید و این آیه شریفه «فاذا سوّیته و نفخت فیه من روحی» پرسیدم. آن حضرت در پاسخ فرمود: این روح که خداوند در آدم دمید و آن روحی که در عیسی است مخلوق خداوند است».(34)

طبق روایتی دیگر ثعلبة بن حمران می گوید: از امام صادق علیه السلام از معنای این آیه شریفه «انما المسیح عیسی بن مریم... روح منه»(35) پرسیدم. حضرت فرمود: این همان روح مخلوق خدا است که آن را در آدم و عیسی آفریده است.»(36) برطبق برخی از روایات خداوند این روح را در عیسی از سر حکمت(37) و از روی قدرت(38) آفرید، در روایت دیگری در این باره چنین می خوانیم: «روح آدم و روح عیسی هر دو مخلوق خدا هستند که آن دو را از میان دیگر مخلوقات برگزید و انتخاب فرمود»

مقصود از این روایت و روایاتی از این قبیل آن است که این روح که در عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام است، درست است که خداوند آن را به خود نسبت می دهد و از آن با عنوان «روح خدا» یا «روح من» یاد می کند، اما با این حال روح مخلوق خدا است و متفاوت و متغایر با ذات پروردگار همان طور که دیگر مخلوقات الهی با ذات خداوند متفاوت هستند در روایات برای توضیح بیشتر این مسأله مثالی زده شده است که به کعبه گفته می شود، خانه خداوند، مقصود آن نیست که واقعاً خانه خدا است بلکه مخلوقی است از مخلوقات خداوند همانند دیگر مخلوقات لکن خداوند آن را برگزیده و انتخاب کرده و بدان تقدیس و حالتی خاص بخشیده است.

از این رو کعبه را به خود نسبت داده و آن را خانه خود خوانده است.(39) عیسی روح الله نیز چنین است روحی است مخلوق مانند دیگر ارواح اما استثنایی بدین سان که:

اولاً:بدون پدر متولد شد(40)به اراده الهی در رحم پاک مریم ایجاد شد.(41)

ثانیاً: از مادری باکره به دنیا آمد که با هیچ مردی تماس نداشت.(42)

ثالثاً: در مدتی کوتاه و به صورت غیر عادی از مادر متولد شد.(43)

رابعاً: چون پا در عرصه این گیتی نهاد در حالی که هنوز کودکی شیر خوار بود و در گهواره قرار داشت و با مردم سخن گفت که: او بنده خدا و صاحب کتاب آسمانی و پیامبر الهی است(44). با توجه به این چهار نکته استثنایی در عیسی بود که خداوند او را روح الله نامید.

معنای روح الله از منظر دانشوران شیعه

جناب علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه افزون بر نقل روایات متعدد در باره معنای روح الله اشاره می کند که دانشوران مسلمان در باره مفهوم روح الله و علت نامگذاری عیسی به این نام اختلاف نظر داشته اند و به طور فشرده نظریه های آنان را اینگونه سامان می دهد:

درباره این نکته که چرا عیسی را «روح الله» نامیده اند چند نظر وجود دارد:

1. از آن رو کراراً به عیسی «روح الله» گفته می شود که جبرئیل به دستور خدا در دامن مریم دمید و از این دمیدن بود که عیسی به وجود آمد. و از این جهت به او روح خدا می گویند که طبق فرمان خدا جبرائیل در دامن مریم دمید و برخی گفته اند: خداوند برای اشاره به بزرگی و منزلت والای عیسی او را به خود نسبت داده و روح الله نامیده است همان طور که برای اشاره به عظمت و بزرگی «روزه گرفتن» می فرماید: «روزه برای من است و من خود پاداش روزه هستم».(45)

2. برای این به عیسی روح الله اطلاق می شود که عیسی مانند روحی که در کالبد بی جانی دمیده می شود و به آن حیات می بخشد در میان جامعه تهی، بی رمق و هرزه بنی اسرائیل روح حیات دمید و آنان را زنده ساخت.

3. عیسی روح الله است چون او انسانی است بی بدیل و بی نظیر، چه اینکه بدون آن که آمیزش و انعقاد نطفه ای در کار باشد، خداوند به گونه ای غیر عادی او را در رحم پاک مریم پدید آورد.

4. عیسی روح خدا است ؛ یعنی رحمت الهی است.

5. به این علت عیسی روح الله نامیده شده است که خداوند روح او را آفرید آنگاه آن را در رحم مریم دمید و به صورتی اعجازانگیز وجود حضرت عیسی را در آن جایگاه مقدّس ساخته و پرداخته نمود.

6 . عیسی مرده را زنده می ساخت و از این زاویه شبیه روح بود که به جسم مردگان حیات می بخشد؛ لذا او را روح الله نامیدند.(46)

سلام بر عیسی

عیسی روح الله، کلمه خدا و فرزند مادری که یگانه روزگار خود و بهترین بانوی جهان در آن زمان بود نامش جاودان خواهد ماند و سلام خداوند بر او باد و به گفته خودش: «السلام علیّ یوم ولدت و یوم أموت و یوم أبعث حیّاً»(47) پس باید بر او سلام داد و منزلت و جایگاه او را پاس داشت. در زیارت حضرت معصومه هم بر او سلام می دهیم و وی را با عنوان روح الله مخاطب خود قرار می دهیم «السلام علی عیسی روح الله».

پی نوشت:

1) سوره مریم آیه 30.

2) همان.

3) سوره نساء آیه 171.

4) 5و 6 و 7.همان.

6) سوره آل عمران آیه 45.

7) همان.

8) سوره مریم آیه 30 و سوره انعام آیه 87.

9) سوره آل عمران آیه 33.

10) همان، آیه 87 - 85.

11) سوره مائده آیه 110.

12) سوره احزاب آیه 7؛ سوره شوری آیه 6 ؛ سوره مائده آیه 46.

13) سوره زخرف آیه 57.

14) این لقب یازده بار در قرآن برای عیسی آورده شده است.

15) سوره نساء آیه 171.

16) سوره احزاب آیه 7.

17) سوره مریم آیه 33.

18) همان.

19) سوره نساء آیه 171.

20) ر.ک اصول کافی، ج 1، ص 133؛ و بحارالانوار، ج 4، ص 15 - 11.

21) به عنوان نمونه زیارت وارث و زیارت حضرت معصومه علیها السلام.

22) ر.ک: التحقیق فی کلمات القرآن ج 4، ص 223.

23) ر.ک: قاموس قرآن ج 1، ص 135.

24)25) 3 و 4.همان.

26) سوره سجده آیه 9.

27) سوره حجر آیه 29.

28) سوره انبیاء آیه 91.

29) سوره تحریم آیه 12.

30) المیزان، ج 14، ص 327 و ج 5، ص 149. در واقع خداوند فرمود: «کن فیکون»، و به مجرّد اراده حق تعالی جسم عیسی خلق و روح الهی به مرریم و (حمل او) دمیده شد.

31) همان.

32) در معنای روح در آیه شریفه اختلاف نظرات به هر حال این روح یا مصداق معنای روح در آیه است و یا خود آن.

33) سوره اسراء آیه 85.

34) اصول کافی ج 1، ص 133 و بحارالانوار ج 4، ص 13.

35) سوره نساء، آیه 171.

36) همان.

37) بحارالانوار ج 4، ص 12 ح 4.

38) همان، ح 5 و 8. ظاهراً مقصود آن است که خداوند می خواست با خلقت عیسی و آدم حکمت و قدرت

خود را بشناساند و بنمایاند.

39) ر.ک: اصول کافی، ج 1، ص 132 و بحارالانوار، ج 4، ص 15 - 11.

40) سوره آل عمران آیه 59 و آیه 47.

41) سوره آل عمران، آیه 47 و سوره مریم آیه 20.