نگاه سرچشمه گناه

یکی از مسائلی که ذکر آن در اینجا ضروری است مسئله «نگاه» است و اینکه بسیاری از فجایع و حتی قتل ها از یک نگاه شروع شد و مرحله به مرحله پیش رفت تا جایی که سبب نابودی شخصیت انسان و حتی نابودی شخص او گردید، پس چه زن و چه مرد باید از نگاه به نامحرم بپرهیزند چراکه نگاه ممتد و خیره سبب می شود که در دل آنها اثر کند و سبب نابسامانی هایی در زندگی آنها شود.

عشق هایی کذایی همه از یک نگاه سرچشمه می گیرد و لذا زندگی بر اساس این عشق های کذایی سست و بی اساس است و به خاطر همین است که می گویند:

«نگاه تیری است سهمگین از ناحیه شیطان» که سبب از بین رفتن عواطف انسانی شده و شیطان جایگزین آن می گردد.

2- نگاه از نظر قرآن

وقتی که کتاب خدا، قرآن را می گشاییم و در صدد جستجوی آیه حجاب برمی آییم اولین آیه ای که با آن مواجه می شویم این آیه مبارکه است که در قسمت هایی از آن می فرماید: «قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم... و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن» که جا دارد این قسمت از آیات را به عنوان «آیات نگاه» مورد بررسی قرار دهیم زیرا که خداوند می فرماید: «به مؤمنان بگو چشم های خود را از نگاه به نامحرمان فرو گیرند... و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند.»

3- شأن نزول آیه

در شأن نزول آیه آمده است که از امام باقر علیه السلام نقل شده است که جوانی از انصار درمسیر خود با زنی روبرو شد، چهره آن زن نظر و نگاه آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامی که زن گذشت، جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه می کرد در حالی که راه خود را ادامه می داد تا اینکه وارد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سرخود نگاه می کرد ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه ای که در دیوار بود صورتش را شکافت. هنگامی که زن گذشت، جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت: به خدا سوگند من خدمت پیامبر می روم و این ماجرا را بازگو می کنم. هنگامی که چشم رسول خدا صلی الله علیه و آله به او افتاده، فرمود: چه شده است؟ و جوان ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد.

در ادامه آیات گذشته داریم: «و یحفظوا فروجهم» ؛ «و یحفظن فروجهن» و مردان فروج خود را حفظ کنند و زنان (هم) فروج خویش را حفظ کنند.

که در اینجا منظور از فرج، عورت است و برای حفظ کنائی آن در فارسی کلمه «دامان» را به جای آن می گذاریم.

در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

«کل آیة فی القرآن فیها ذکر الفروج فهی من الزنا الا هذه الایة فانها من النظر ؛

هر آیه ای که در قرآن سخن از حفظ فروج می گوید، منظور حفظ کردن از زنا است جز این آیه که منظور از آن حفظ کردن از «نگاه» دیگران است.»

اگر انسان در دل- نه با زبان باور داشته باشد که خداوند بزرگ خیانت چشم او را می داند و به تمام لحظات زندگی او در خلوت و آشکار، و در خواب ویاری آگاه است دیگر دچار لغزش و گناه می شود.

از حضرت علی علیه السلام سؤال شده چگونه انسان می تواند جلو چشم خود را از نگاه حرام بگیرد؟ حضرت فرمود: «بالخمود تحت سلطان المطلع علی سترک ؛ انسان در وقت گناه، توجه داشته باشد که او در تحت و قدرت قهار است و او از همه اسرارش آگاه است.»

پس این همان آیه مبارزه با چشم چرانی است، چراکه خداوند در این آیه می فرماید: (ای پیامبر) بگو به مؤمنین که چشم های خود را فرو گیرند. حالا از چه چیزی؟ بیان نشده است، بلکه دلالت بر عموم  می کند یعنی از هرچیزی که نگاه کردن به آن حرام است.

«غض» به معنای کوتاه کردن نگاه است نه اینکه چشم را کاملاً ببندد که از راه رفتن بازبماند.

4- نگاه دام شیطان

حضرت علی علیه السلام فرموده است:

«العیون مصائد الشیطان ؛

 دیدگان انسان از دامهای شیطان است.»

اگر به چشم انسان «دام شیطان» گفته می شود، برای این است که شیطان به وسیله چشم، انسان را گرفتار می کند و او را به فساد و انحراف می کشاند و بر او مسلط می شود. چشمی که نشانه قدرت خداوند است و از بزرگترین نعمت های الهی است به وسیله آن انسان به رشد و کمال نائل می شود، اگر کنترل نگردد، در مسیر فساد و جنایت قرار می گیرد. چه بسا با یک نگاه آلوده انسان در دام شیطان می افتد و موجبات سیه رویی خود را فراهم می سازد.

5- نگاه به زنان نامحرم

حضرت عیسی علیه السلام فرموده است:

«ایاکم و النظر الی المخدرات فانها بذر الشهوات و نبات الفسق ؛

 از نگاه کردن به زنان نامحرم بپرهیزید، زیرا این عمل سبب افشاندن بذر شهوت و رویش فسق  می گردد.»

بسیار رخ می دهد که شیطان برای نگاه کردن به زنان نامحرم، افراد را از راههای مختلف به گناه  می کشاند. از جمله اینکه شیطان به او می گوید: این زن مثل خواهر تو است. نگاه تو به او مثل نگاه به خواهرت می باشد. یکدفعه نگاه اشکال ندارد، شما نظر بدی نداری. بعلاوه این خانم باید خودش را بپوشاند، شما که نمی توانی چشمت را ببندی.

6- زنی که چشمش به دنبال نامحرمی باشد

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

«خشم خداوند سبحان نسبت به آن زن شوهرداری که دیده اش را به غیر همسرش یا نامحرمی بدوزد، شدید می شد چراکه اگر چنین کند خداوند همه اعمالش را بی نتیجه خواهد گذاشت. اگر بیگانه ای را به بستر شوهرش راه دهد، بر خداوند حق است که او را بعد از اینکه در قبرش دچار عذاب کرد با آتش بسوزاند.»

7- لذت و ثواب نگاه نکردن با نامحرم

امام صادق علیه السلام فرمود:

«کسی که نگاهش به زن بیگانه ای افتد و برای اینکه (نگاه نکند) و گناه نکند، دیده اش را به طرف آسمان کند یا آن را فرو ببندد، خداوند غیور در همان لحظه زنی از حور العین به او تزویج نماید.»

امام خمینی (ره) درباره حور العین می فرماید:

این عالم ملک (دنیا) با همه عظمتی که دارد تنگتر از آن است که یکی از حلّه ها (لباسهای) بهشتی را در او بیاورند و این چشم های ما طاقت دیدن یک تار مور حور العین را ندارد.

8- نگاه به نوجوانان

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «ایاکم و اولاد الاغنیاء و الملوک المرد ، فان فتنتهم اشد من فتنة العذاری فی خدورهن ؛ از نوجوانان ثروتمند و پادشاهان، آن پسرانی که هنوز صورتشان مو در نیاورده دوری کنید، برای اینکه خطر اینها بدتر از خطر دخترانی است که در خانه هایشان می باشند.»

این حدیث به ما می آموزد که نه تنها از نگاه به دختران باید پرهیز کرد، بلکه از نگاه به پسرانی که هنوز موی صورتشان نروئیده باید اجتناب کرد. این دستور اخلاقی شامل تمام نوجوانان می شود و ذکر پسران ثروتمند و پادشاهان نمونه آشکار و روشن آن می باشد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند: «کسی که نوجوانان را از روی قصد لذت و شهوت ببوسد خداوند روز قیامت با حلقه آتشین او را لجام خواهد نمود.»

صله رحم

صله به معنای وصل است، و در اصطلاح به احسان و اظهار عطوفت و رعایت حال دیگران گفته می‌شود.

رحِم به معنی جایگاه اولاد است و در اصطلاح به مادر گفته می‌شود. و صله رحم یعنی رسیدگی و احسان به افرادی که با انسان، مادرِ مشترک داشته باشند؛ مانند عمو، عمّه، دایی، خاله و فرزندان آنها.

صله رحم از دستورات عام و پرمنفعت اسلام است و کنیه های خانوادگی را از بین می‌برد:

امام صادق علیه السلام فرمود: «صله رحم کن، حتی اگر با دادن یک لیوان آب به نزدیکانت باشد. بهترین صله رحم بازداشتن خویش است از آزار آنها.»

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود:«صله رحم کنید حتی اگر به سلام‌کردن باشد.»

امام حسین علیه السلام فرمود:«هر کس می‌خواهد اجلش به تأخیر بیفتد و روزی‌اش زیاد شود، صله رحم کند.»

رسول خدا صلی الله علیه وآله سلم فرمود:«مردی فقط از عمرش سه سال مانده ولی صله رحم می‌کند و خداوند سی سال به عمرش اضافه می‌کند؛ و مردی از عمرش سی سال مانده اما قطع رحم می‌کند و خداوند سه سال او را زنده نگه می دارد. بحمدالله مایشاء و یثبت وعنده ام الکتاب (سوره رعد آیه 39) (خداوند هر چه را که بخواهد محو می کند و هر چه را بخواهد، ثابت می‌گرداند؛ و در نزد اوست حقیقت کتاب.)»

و نیز فرمود: «نیکی به پدر و مادر و صله رحم حساب روز قیامت را آسان می‌گرداند.»

و نیز فرمود:«ای میسّر! گمان می‌کنم تو زیاد به اقوامت رسیدگی می‌کنی.»

میسّر گفت: «بله. من وقتی در بازار کار می‌کردم و دو درهم مزد می‌گرفتم، یک درهم آن را به عمّه‌ام می‌دادم و یک درهمش را به خاله‌ام.»

امام فرمود:«به خدا قسم اجل تو دو بار فرا رسید ولی هر بار تأخیر افتاد.»

قطع رحم:

قطع رحم به معنای رسیدگی نکردن و محبت نداشتن نسبت به نزدیکان است و امر بسیار ناپسندی به شمار می‌رود، به طوری که در روایات چنین آمده است:«اگر نزدیکان شما ارتباط خود را با شما قطع کردند، شما وصل کنید؛ زیرا گناه قاطع رحم بسیار عظیم است.»

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «صله کنید با ارحام خود، گرچه آنها با شما قطع کرده باشند.»

رسول خدا فرمود:«جبرئیل علیه السلام به من خبر داد که بوی بهشت، از فاصله هزار سال راه شنیده می‌شود ولی عاق والدین و قاطع رحم و مرد سالخورده زناکار آن را نخواهند شنید- (یعنی به این اندازه از بهشت دورند).»

کنیز امام صادق علیه السلام می گوید:«امام در بستر بیماری و شهادت افتاده بود و گاهی از هوش می‌رفت. یک بار که به هوش آمد، فرمود به حسین بن علی بن علی - که پسر عموی پدر امام بود- هفتار دینار بدهید و به فلانی، فلان مقدار و به فلانی، فلان مقدار بدهید.

به امام عرض کردم:«آیا به مردی بخشش می‌کنید که می‌خواست شما را به قتل برساند؟»

امام فرمود:«آیا می‌خواهی من از آنها نباشم که خداوند توصیف کرده است:« و کسانی که بنا به امر خدا صله  می کند و از پروردگارشان می ترسند و از بدی حساب بیمناکند.» بله خداوند بهشت را آفرید و آن را خوشبو ساخت و بوی بهشت تا هزار سال راه می‌رود ولی عاق والدین و قاطع رحم آن بو را نمی‌شنوند.»

در روایت است که «اگر برای نیکی به پدر و مادرت مجبور باشی راهی به درازای دو سال را بپیمایی، برو و این نیکی را انجام ده، و برای صله رحم هم تا یک سال راه را طی کن!»

شخصی به رسول خدا عرض کرد: «من اقوامی دارم که به آنها احسان می‌کنم ولی آنها مرا اذیّت می‌کنند.       می خواهم دیگر کاری به آنها نداشته باشم.»

امام فرمود: «در این صورت خداوند همه شما را رها می کند.»

عرض کرد: «پس چه کنم؟»

امام فرمود: «به آن کس که تو را محروم ساخته بخشش کن و با آن کس که از تو قطع کرده بپیوند و آن را که به تو ظلم کرده، ببخش. و اگر چنین کنی خداوند پشتیبان تو خواهد بود.»

رسول خدا فرمود: «آیا می‌خواهید بگویم بهترین اخلاق دنیا و آخرت چیست؟»

گفتند:«بله یا رسول الله!»

فرمود:«اخلاق کسی است که با آن کس که از او بریده آشتی کند، و به آن کس که او را محروم کرده ببخشد، و آن را که بر او ستم کرده ببخشاید. و هر کس بخواهد مرگش به عقب بیفتد و روزی اش فراوان شود، باید تقوای الهی را پیشه سازد و صله رحم کند.»

به رسول خدا عرض کردند: « بهترین صدقه کدام است؟»

فرمود:«صدقه به خویشاوندی که دشمنی شما را در دل داشته باشد. پس صله رحم به خویشان، عام است و حتی بدخواهان را نیز شامل می‌شود.»

البته مواردی هم وجود دارد که قطع رحم اجازه داده شده است:

مواردی که ارتباط فامیلی با انسان کافر و مشرک یا منافق موجب تأثیرپذیری انسان و افتادن به وادی خطرناک کفر و شرک و انحراف می گردد.

مواردی که رفت و آمد با فامیل آلوده و گنهکار موجب تایید اعمال وی در دید دیگران و جذب سایرین به وادی گناه می‌شود.

با این حال، قطع رحم غلط است و در این موارد به حداقل رابطه باید کفایت کرد، نه قطع کلی؛ مثلاً یک احوالپرسی تلفنی سالیانه ضرری ندارد.

منابع:

معراج السعاده حاج محمد احمد نراقی.

بحارالانوار، ج 74، باب 3، از صفحه 87 تا 139.